مفهوم و ماهیت اختلاف بین المللی

 

 

مفهوم و ماهیت اختلاف بین المللی

دیوان دایمی دادگستری بین المللی،اختلاف بین المللی را چنین تعریف کرده است:((عدم توافق بر سر یک موضوع حقوقی و یا یک واقعیت و همچنین،اختلاف نظر حقوقی  و یا تعارض منافع میان طرفین آن.))برای شناخت مفهوم و ماهیت اختلاف ،اختلافات بین المللی را از نظر سنتی به اختلاف حقوقی و اختلاف سیاسی تقسیم می کند.

 

اختلاف حقوقی

در صورتی که بین یک یا چند موضوع یا تابع حقوق بین الملل در زمینه ی مسائل حقوقی(از قبیل تطبیق و اجرا و تفسیر یک حق موجود)تضاد درخواست پدیدار گردد و در نتیجه اختلاف بروز کند،آن اختلاف را اختلاف حقوقی گویند.این نوع اختلافات  معمولا به موجب مقررات حقوق بین الملل حل و فصل می گردد.

جامعه ملل در بند دوم ماده ی 13میثاق و دیوان دایمی دادگستری بین المللی و دیوان بین المللی دادگستری در بند دوم ماده ی 36 اساسنامه،فهرستی از اختلافات حقوقی ارائه کرده و موارد مذکور در آن را از طریق داوری و قضایی  قابل حل دانسته اند:

1)اختلاف نااشی از تفسیر معاهدات؛

2)اختلاف ناشی از هر موضوعی از موضوعات حقوق بین الملل (مثلا مصونیت دیپلماتیک)؛

3)اختلاف ناشی از واقعیت هر امری که در ثبوت ،نقض یک تعهد بین المللی محسوب می گردد(مثلا تجاوز)؛

4)اختلاف ناشی از نوع و میزان خسارت یا غرامتی که باید برای نقض یک تعهد بین المللی پرداخت شود(مثلا غرامت جنگی یا خسارات ناشی از اعمال خلاف حقوق بین الملل).

 

اختلاف سیاسی

تعارض یا تضاد منافع میان تابعان حقوق بین الملل در مورد تغییر یا اصلاح حق موجود یا ایجاد وضعیت حقوقی جدید،موجب پیدایش اختلافی می گردد که آن را اختلاف سیاسی می گویند.به عبارت دیگر ،چنانچه نتوان ماهیتا ً برای یک اختلاف راه حلی بر اساس قواعد حقوقی یافت ،آن اختلاف ،اختلاف سیاسی تلقی می شود.

 

روش های فیصله ی اختلافات بین المللی

کلیه ی مقررات بین المللی که تا به امروز وجود دارد حاکی از آن است که کشورها و دیگر اعضای جامعه ی بین المللی باید اختلافات خود را از طریق مسالمت آمیز حل و فصل نمایند و از توسل به زور،به هر نحو که باشد،خودداری کنند تا صلح و امنیت جهانی به مخاطره نیفتد.روش های حل و فصل اختلافات بین المللی بر دو دسته اند:روش های غیر حقوقی یا دیپلماتیک و روشهای حقوقی.

روش های غیرحقوقی یا دیپلماتیک

روش های بین الدول:    مقصود از روش های بین الدول فیصله ی مسالمت آمیز اختلافات بین المللی،روش های غیرحقوقی یا دیپلماتیک یا آیین هایی است که معمولا ً کشورها به منظور فیصله ی اختلافات میان خود از آن ها استفاده می کنند.

روش های بین الدول عبارتند از :    مذاکره ی دیپلماتیک ،پایمردی یا مساعی جمیله،میانجیگری،تحقیق و بالاخره،سازش.

مذاکره ی دیپلماتیک

معمول ترین،آسان ترین،قدیمی ترین و اولین روش حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی((آیین مذاکره ی دیپلماتیک))است.مذاکره ی دیپلماتیک همیشه از گفتگوهای مستقیم و دوستاننه ی طرفین اختلاف جهت نیل به تفاهم و سازش مستقیم شروع می شود و چه بسا ممکن است به انعقاد یک توتفق نامه ی بین المللی نیز منتهی گردد.

مذاکرات دیپلماتیک،مستقیما ً توسط نمایندگان کشورهای طرف اختلاف (بیشتر وزیران امور خارجه ) و یا در چارچوب یک کنگره یا یک کنفرانس بین المللی صورت می گیرد.

گاهی در برخی از معاهدات،شکست مذاکرات دیپلماتیک به منزله ی شرط شرط اصلی و اولیه ی توسل به سایر روش های دیپلماتیک یا مراجعه ی طرفین اختلاف به داوری یا دادگستری بین المللی است.

فیصله ی اختلافات بین المللی از طریق دیپلماسی و بطور دوستانه دارای مزایایی است،از جمله،نرمش و انعطاف پذیری و سری بودن مذاکرات،لیکن دایره ی آن محدود و تاثیر واقعی آن به هنگامی است که اولا طرفین با تفاهم و سازش مایل به رفع اختلاف موجود میان خود باشند.ثانیا ً نیروهای سیاسی آنها تاحدودی برابر باشد.در غیر این صورت،کشورهای ضعیف و کوچک دستخوش امیال و نظریات کشورهای بزرگ و قوی قرار میگیرند.

پایمردی یا مساعی جمیله

معمولا ً هرگاه مذاکرات دیپلماتیک برای رفع اختلافات بین المللی به بن بست برسد،راه حل دیگری ارائه شده است که اصطلاحا ً آن را "پایمردی" یا "مساعی جمیله " گویند.بطوری که اصطلاح فوق مستفاد می شود،قدرت ثالثی-اعم از فردی یا جمعی-که در اختلاف موجود ذینفع نباشد،زمینه ی تفاهم بین دو کشور در حال اختلاف را فراهم نموده و می کوشد بطور محرمانه پیشنهادهای سازش خود را به طرفین مناقشه بقبولانند،بدون آنکه خود بدوئن آنکه خود مستقیما ً دخالتی در مذاکرات داشته باشند.

موارد پایمردی ممکن است بر حسب زمان وقوع دارای دو هدف باشند:

1-پای مردی که هدفش جلوگیری از بروز کشمکش مسلحانه و حل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی است.

2-پای مردی که هدفش پایان بخشیدن به جنگی است که قبلا آغاز شده است.تاثیر این روش،احتمالی است.

میانجیگری

آیین میانجیگری،اقدامات قدرت ثالث –اعم از فردی یا جمعی-جهت ایجاد تفاهم وتوافق بین دوکشور در حال اختلاف است.در این روش، برخلاف پایمردی،میانجی موضوعات مورد مورد مذاکره را پیشنهاد و خود نیز مستقیما در آن شرکت می نمایند و سعی می کند کشورهای ذینفع را به سازش وادار نماید.خصوصیت اساسی میانجیگری،اختیاری بودن آن است.بدین معنی که اولا ًقدرت های ثالث در اینکه پیشنهاد میانجیگری کنند،اجباری ندارند.

تحقیق

روش بین المللی تحقیق برعقیده ای استوار است که طبق آن،چگونگی مذاکره هرچه باشد،احتیاج به بررسی های مقدماتی دارد تا ریشه های اختلاف معلوم و قضیه حل گردد.

سازش

آیین سازش یکی از روش های نسبتا ً جدید برای حل اختلافات بین المللی است و هر چند از روش تحقیق مشتق گردیده است،ولی مصلحان دارای اختیارات مهمتر و بیشتری هستند.طریقه ی استفاده از این روش توسط معاهده تنظیم می شود؛بدین نحو که گاهی کشورهای  امضاء کننده ی یک معاهده،از قبل متعهد و ملزم می شوند که چنانچه در آینده اختلافی بین آنها بروز کرد،از طریق کمیسیون سازش حل و فصل نمایند.

 

حقوق بین الملل عمومی:بیگدلی